VNG Trendrapport Informatiesamenleving 2022: ‘Pas op voor techno-optimisme’
Overheden moeten waken voor te veel 'techno-optimisme', schrijft de VNG in een analyse van technologietrends. Digitalisering blijkt niet langer slechts het middel om te komen tot maatschappelijke oplossingen, maar vormt in toenemende mate het vraagstuk zélf. Het is van invloed op het fundament van onze samenleving, de democratische rechtsstaat.
Beeld: cover Trendrapportage Informatiesamenleving 2022
De tweede trendrapport biedt met analyses en interviews met gemeentebestuurders een selectie van maatschappelijke, technologische en organisatorische ontwikkelingen in de informatiesamenleving die komend jaar ‘gemeentelijke’ aandacht verdienen. Dit jaar staan de onderwerpen digitalisering en de democratische rechtsstaat, drukte meten met digitale technologie, digital twins, en duurzaam digitaal centraal. Verder biedt het trendupdates op het gebied van de gevolgen van een platformeconomie, onderzoek naar data en algoritmen en digitalisering en mensenrechten.
Trendanalyse #1 – Digitalisering en de democratische rechtsstaat
Mede door digitalisering is de uitvoerende macht versterkt vergeleken met de wetgevende en de rechtsprekende macht, waardoor er een disbalans is ontstaan. Dit speelt ook op lokaal niveau. De VNG pleit voor een versterking van de positie van de gemeenteraad. Ook zouden gemeenten heldere eisen moeten stellen aan technologie via bijvoorbeeld de inkoopvoorwaarden.
Ook moeten overheden ruimte maken voor de inbreng van maatschappelijke groepen, communities die publiek geëngageerd zijn. Digitaliseringsopgaven moeten democratisch gelegitimeerd worden. De rol van de overheid verandert hierdoor: niet langer worden er top-down kaders ontwikkeld, maar er wordt gegeven aan bottom-up initiatieven en deze worden in co-creatie ontwikkeld.
Trendanalyse #2 – Drukte meten met digitale technologie
In veel steden wordt gebruik gemaakt van digitale technologieën om de drukte te meten. Dit zorgt voor toenemende interesse van gemeenten voor de inzet van deze technologie, maar ook kritische aandacht voor de maatschappij. ‘Function creep’ ligt op de loer: inzet voor steeds méér doelen. Er lijkt een verschuiving plaats te vinden van het inkopen van zogeheten totaaloplossingen (waarbij de gemeente zich afhankelijk maakt van een aanbieder) naar toepassingen die ruwe data kunnen meten en daarmee makkelijker inzetbaar zijn voor meerdere opgaven (zoals veiligheid én ruimtelijke ordening). Het gebruik van privacy-by-design methodes en kaderstelling kan daarbij helpen.
Digitaliseringsopgaven moeten democratisch gelegitimeerd worden.
Trendanalyse #3 – Digital twins
De mogelijkheden van digital twins lijken bijna eindeloos, maar het is belangrijk om te waken voor te veel techno-optimisme, waarschuwt de VNG. De kwaliteit van de data is in veel gevallen nog niet op orde en het wantrouwen ten opzichte van het gebruik van nieuwe technologieën door overheden groeit. Belangrijke aandachtspunten voor overheden zijn daarom om de transparantie en verantwoording over de inzet van digital twins goed te regelen, voorwaarden zoals privacy-by-design en security-by-design te stellen aan het gebruik van data, en afhankelijkheid van leveranciers te voorkomen.
Trendanalyse #4 – Duurzaam digitaal: verbinding tussen de digitale en groene transities
Dit onderwerp zit nog in een opstartfase volgens de VNG. We zijn nog zoekende, concrete handvatten ontbreken. Een belangrijk aandachtspunt is hoe we inwoners kunnen blijven betrekken bij de verschillende transities en hoe we de inzet van data democratisch gelegitimeerd krijgen. Voor gemeenten is het zaak om in te zetten op samenwerking in de regio en het versterken van het kennisniveau. Dit gebeurt onder andere al via de Dutch Societal Innovation Hub (DSIH). Door verschillende partijen bij elkaar te brengen wordt de informatiebasis versterkt en ontstaat er een meer integrale blik op maatschappelijke opgaven.
