Experts slaan alarm over digitale soevereiniteit: ‘We zijn niet meer in control’

Het rondetafelgesprek over deze digitale soevereiniteit – kortgezegd baas over onze eigen digitale infrastructuur – ging vooral ook over het cloudgebruik van de Rijksoverheid en lokale overheden. Volgens de Algemene Rekenkamer wordt meer dan de helft van het materieel public cloudgebruik bij Microsoft, Amazon en Google ingekocht. Voorafgaand aan het debat donderdag kwam de Dutch Cloud Community, de branchevereniging van Nederlandse cloud- en hostingaanbieders, nog met een klemmende oproep aan het kabinet: maak een politieke keuze over het cloudgebruik van de overheid. Als we zo doorgaan, legt de overheid langzaam maar zeker haar lot in handen van deze hyperscalers, was de waarschuwing.

Vijf over twaalf

Paul Timmers, onderzoeker geopolitiek en technologie, wond er geen doekjes om: de digitale strategische autonomie van Europa – de zeggenschap over de eigen (digitale) toekomst – is in gevaar. 'Tachtig procent van onze digitale technologie komt van buiten Europa, met afhankelijkheden die een risico kunnen vormen voor onze soevereiniteit, aldus Timmers, die eraan toevoegde dat we ons hiervan onvoldoende bewust zijn. Hij gaf als voorbeeld het cloudbeleid: ‘Bij twee derde van de aankopen is geen risico-afweging gemaakt.’

Volgens cybersecurityexpert Bert Hubert is het, wat betreft de digitale afhankelijkheid, inmiddels niet meer vijf voor twaalf, maar vijf óver twaalf. ‘De gehele Eerste en Tweede Kamer hebben al hun documenten en communicatie verhuisd naar de Microsoft 365-cloud. Als ze ons in Amerika niet meer aardig vinden, komt de technologie hier tot stilstand komt. We moeten onze eigen spullen gaan beveiligen.’

Ook op lokaal niveau is er het gevoel vaak niet meer ‘in control’ te zijn, gaf Walter van Dijk aan. Van Dijk is lid van de VNG-commissie Informatiesamenleving en tevens wethouder in Zeist. Alle gemeenten zijn afhankelijk van de diensten van de hyperscalers, aldus Van Dijk, die daarbij verwees naar een onderzoek van Binnenlands Bestuur.  Daaruit blijkt dat 35 procent van de gemeenten zichzelf te afhankelijk acht van Microsoft. Ze maken zich daar zorgen over. ‘En dat voelt kwetsbaar,’ zegt hij, ‘zeker omdat het ook je dienstverlening als gemeente raakt. Het gaat vaak om heel vertrouwelijke informatie. Gemeenten doen ook aan schuldhulpverlening. Je wilt niet dat die gegevens op straat belanden.’

Samenwerking

De vraag is vervolgens wel hoe je van die afhankelijkheidsrelatie afkomt. Verschillende sprekers zien het nut in van samenwerking, zowel tussen overheden onderling als op Europees niveau. Op die manier kunnen alternatieven worden ontwikkeld om de grote techreuzen de pas af te snijden. ‘Nederland is in de huidige wereld een zeer kleine speler. Probeer dus zoveel mogelijk bij Europese initiatieven aan te sluiten om de digitale soevereiniteit van Europa te beschermen’ spoorde Reijer Passchier, hoogleraar Digitalisering en democratische rechtsstaat aan de Open Universiteit, de Kamerleden aan.

Bijna Trumpiaanse soundbite

Ook techexpert- en auteur Marietje Schaake kwam met een soortgelijke aansporing, verpakt in een bijna Trumpiaanse soundbite: ‘Het tijd voor een Nederland eerst, Europe First-aanpak.’ Volgens Schaake moeten we met een nationale veiligheidsbril kijken naar onze digitale afhankelijkheid, ‘zeker nu er een koude atlantische wind waait’ en dat zoveel als mogelijk in Europees verband moeten samenwerken. Schaake sprak overigens via een videoverbinding tot de Kamerleden, die er, gezien het onderwerp toch wel ironisch, enige tijd uitlag. Timmers riep op tot innovaties en het wegnemen van barrières op de interne markt, ten behoeve van deze samenwerking. Ook Van Dijk (VNG) pleitte voor meer samenwerking, in dit geval met de Rijksoverheid. ‘Er is een overheidsdatacenter. Laten we dat verbreden, zodat we dat kunnen uitbreiden naar de publieke sector.’ Het gaat hier om het OCD-datacenter, dat geheel in handen is van de Rijksoverheid.

Radio Kootwijk

Naar aanleiding van een vraag daarover van Six Dijkstra (NSC) deed Hubert nog een interessant voorstel uit de doeken. In zijn position paper repte hij over Radio Kootwijk, een voormalig zendstation op de Veluwe. Met de bouw daarvan tuide Nederland begin twintigste eeuw een eigen communicatiekanaal op om zelfstandig te kunnen praten met het toenmalige Nederlands-Indië – onafhankelijk van de Britten en Amerikanen. ‘Dat gevoel krijg ik nu weer,’ aldus Hubert. ‘Zou het niet fijn zijn als we een cloud-equivalent voor Radio Kootwijk konden bouwen, zodat onze eigen communicatie in eigen land blijft?’

En als we niets doen met uw informatie, wat betekent dit dan voor onze toekomst, wilde Kathmann (GL-PvdA) weten. Timmers: ‘Als we niets doen, kan de geopolitiek ons onder druk zetten. We gaan ervanuit dat we werken op basis van globale samenwerking, maar de wereld zit toch wat anders in mekaar.’

Lees meer:

• Gemeenten voelen zich klemgezet door Microsoft
• Microsoft wil prijzen Office en Teams verhogen om EU-boete te voorkomen
• Overheid overtreedt wet met haastig aangeschafte Microsoft-oplossingen