Onderzoek: tekort aan IT’ers raakt Nederlandse overheid

Een groot deel van de overheden, waaronder gemeenten, provincies, waterschappen, uitvoeringsorganisaties en ministeries, gaven aan dat er bij hun organisaties een schreeuwend tekort aan IT-professionals is, met soms honderden IT-vacatures per organisatie. Uit de resultaten blijkt verder dat 79% van de overheidsorganisaties momenteel te weinig IT’ers aan het werk heeft. Bij de Rijksoverheid geldt dit zelfs voor 100%. Ongeveer driekwart (72%) van de lokale overheden, waaronder gemeenten, provincies en waterschappen, lukt het niet om de benodigde versterking voor de IT-afdeling aan te trekken.

Vastlopende projecten

De gevolgen van het tekort aan IT’ers zijn steeds meer merkbaar. Zo loopt meer dan driekwart (76%) van de overheden vast met hun IT-projecten, omdat er geen mensen te vinden zijn die de klus kunnen klaren. Zo’n 85% is aan het prioriteren in IT-projecten: er is in zo’n geval niet genoeg capaciteit om tegelijkertijd aan meerdere IT-projecten te werken. Het gevolg daarvan is dat bijna driekwart (73%) flinke hinder ondervindt in de organisatie. Die hinder bestaat onder meer uit toenemende kosten vanwege meer externe inhuur, een verhoogde werkdruk voor de eigen werknemers en heen- en weer geschuif met taken naar andere personeelsleden die daar niet voor opgeleid zijn. In sommige gevallen ontstaan er zorgen over de dienstverlening, die afhankelijk is van IT.

Op termijn duizenden IT’ers te weinig

Uit het onderzoek komt naar voren dat de rijksoverheid IT’ers tekortkomt in vrijwel alle IT-gerelateerde functies. Wat opvalt is dat vrijwel alle deelnemers security-professionals noemen als niet vervulde vacature. In sommige gevallen is er een kwart minder IT’ers aan het werk dan benodigd. Diverse overheden en uitvoerders verwachten bovendien dat het tekort de komende jaren fors zal oplopen. Het ministerie van Defensie komt nu zo’n vierhonderd IT’ers tekort en verwacht dat dit aantal de komende jaren zal oplopen naar meer dan duizend. De Belastingdienst mist zo’n 250 IT’ers en moet straks ook nog eens achthonderd tot duizend vertrekkende werknemers vervangen. Het UWV is momenteel zo’n 250 IT’ers nodig. Het OM mist nu 15 IT’ers, maar ziet in de komende periode zo’n honderd IT-vacatures ontstaan en bij Dienst Justitionele Inrichtingen (DJI) is momenteel 20% van de IT-vacatures niet ingevuld.

Maatschappelijke ontwrichting

Hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen van Tilburg University waarschuwt voor een verminderde dienstverlening in de toekomst. Signalen daarvan zijn volgens hem nu al zichtbaar. Hij wijst op onder meer de zorgtoeslagaffaire, niet functionerende IT bij UWV en de Belastingdienst. “Wanneer IT niet goed werkt ontstaat er maatschappelijke ontwrichting, onzekerheid en rechtsongelijkheid. De IT van de overheid vervult een cruciale rol. Wanneer dit niet werkt ondermijn je rechtsorde en rechtszekerheid voor burgers. Dat is geen kleinigheid.”

De Belastingdienst probeer het tekort op te lossen door externe partijen in te huren.

Overheden merken allerlei soorten hinder van de tekorten aan IT-personeel. Een veelgenoemde is dat tarieven van ingehuurde partijen door de grote vraag flink gestegen zijn, net als de salariseisen van nieuwe IT’ers. Provincie Noord-Brabant ziet dat ook IT-toeleveranciers moeite hebben met personeel vinden. De gestegen kosten leiden er vaak toe dat IT-projecten stil komen te liggen of in zijn geheel niet door kunnen gaan. Onder meer Rijkswaterstaat is één van de grotere uitvoeringsorganisaties die dit ondervindt, net als de Belastingdienst. Een zorgwekkend gegeven uit het onderzoek is dat de Belastingdienst, die al wordt geteisterd met veel mislukte IT-projecten, de komende jaren een uitstroom verwacht van maar liefst 800 tot 1000 medewerkers.

Prioriteiten stellen

Er wordt inmiddels flink geprioriteerd. “Dit gebeurt aan de hand van een continue afstemming”, aldus een woordvoerder, die vooral het aandeel van ervaren IT’ers ziet achterblijven. “De vraag van de organisatie is alle jaren groter dan het begrensde aanbod. Met portfoliomanagement vindt besluitvorming over prioritering plaats.” IT-projecten lopen daarbij vertraging op. De Belastingdienst probeer dat op te lossen door externe partijen in te huren, om zo alsnog aan genoeg IT’ers te komen. Maar deze zijn duurder dan de eigen werknemers, die in de organisatie al snel tegen grenzen aanlopen. “Dat is met name bij de senior-rollen in IT merkbaar. Zij zouden meer willen verdienen dan de salarisschaal die de organisatie nu biedt. Ook meer inhuur met hogere tarieven dan eigen medewerkers maakt IT duurder.”

Defensie voorziet problemen

Ook bij Defensie laat het tekort zich voelen. Bij de organisatie geldt dat prioriteren noodzakelijk is. Defensie wil ten alle tijden zekerheid kunnen bieden voor de strategisch meest relevante projecten. “De IT-capaciteit is hierbij een van de beperkende issues”, aldus een woordvoerder. Defensie ondervindt financiële gevolgen doordat de inzet van IT-personeel duurder wordt. “Maar een groter probleem is de schaarste van personeel, waardoor projecten vertragen of uitlopen, hetgeen dan ook weer extra kosten met zich kan meebrengen”, schrijft een woordvoerder. Bij NVWA heeft men zich erbij neergelegd dat de vraag altijd het aanbod aan IT’ers zal overtreffen. “Er moet per definitie geprioriteerd worden vanwege het absorptievermogen van de organisatie. Daarnaast zal de vraag het aanbod altijd overtreffen, de schaarste en eventueel tekort aan IT’ers zal dus meer zorgen voor extra prioritering. De NVWA compenseert het tekort door extra inhuur.”

“Er zijn in de afgelopen jaren te veel majeure IT-projecten opgetuigd, die in één klap veel problemen moeten oplossen.”

Gebrek aan kennis

Het tekort aan IT’ers zorgt er volgens Van Dijk voor dat de overheid nog verder vastloopt met onder meer bestaande grootschalige en complexe IT-projecten. “Den Haag heeft de afgelopen jaren te maken met een reeks aan mislukkingen op IT-gebied. Dat heeft te maken met een gebrek aan kennis over IT, het aanbesteden van IT-projecten en een zelfoverschatting als het gaat om uitvoerende IT-capaciteit. Er zijn in de afgelopen jaren te veel majeure IT-projecten opgetuigd, die in één klap veel problemen moeten oplossen. Aan het einde van de rit valt het vaak tegen wat er wordt opgeleverd en hoe snel.”

De overheid zit volgens de Groninger hoogleraar inmiddels in een positie waaruit het nog lastig uit kan komen. Vanwege het tekort worden veel IT’ers ingehuurd. Die zijn in de regel duurder. “Dat kost een organisatie nóg meer geld en het geeft ook scheve gezichten. De IT’ers bij de overheid zien ook dat externe collega’s vaak nog iets meer verdienen. Dus kiezen zijn uiteindelijk zelf ook voor zo’n rol.”

Politieke uitdaging

Volgens Wilthagen is de huidige IT-arbeidsmarkt ‘de achilleshiel van de samenleving. “En dat kan zorgen voor allerlei ontwrichting waaronder het functioneren van de overheid.” Wilthagen ziet een politieke uitdaging rondom de tekorten aan IT’ers. “Het is wat mij betreft een politieke kwestie nu. De kwetsbaarheid die nu ontstaat bij organisaties is zorgwekkend. We moeten voorkomen dat de betrouwbaarheid van de overheid komt te lijden onder het tekort aan IT’ers. Daarvan zijn de eerste signalen immers al zichtbaar. Het tekort aan IT’ers bij de overheid heeft inmiddels een heel hoog aandeel bij de gebeurtenissen in het nieuws. Er is actie nodig.”

Dit artikel is ook gepubliceerd in het magazine van AG Connect (oktober 2022)