Digitale soeverein met de Euro-stack-visie

In februari kwam een interessant expert-rapport uit waarin de EuroStack-visie wordt geïntroduceerd. De samenstellers van het rapport willen versnipperde inspanningen bundelen, innovatie bevorderen en economische weerbaarheid vergroten. Eurostack benadrukt het belang van open source technologieën en grensoverschrijdende samenwerking en daarmee onderscheidt het zich van de vaak gesloten en gecentraliseerde benaderingen van traditionele IT-systemen, constateert Enterprise Architect Vincent Hoek.

Het rapport is in opdracht van de onafhankelijke Bertelsmann Stiftung gemaakt. Deze Duitse denktank richt zich op onderzoek en beleidsontwikkeling voor vooruitgang op het gebied van samenleving, economie, bestuur, onderwijs en cultuur, en speelt een actieve rol in debat en beleidsvorming binnen Europa. Volgens de internationale groep onderzoekers die hebben bijgedragen aan het rapport ‘EuroStack – A European Alternative for Digital Sovereignty’ is meer dan 80 procent van de digitale technologieën en infrastructuren in Europa afkomstig uit het buitenland. 70 procent van de wereldwijd gebruikte basismodellen voor Kunstmatige Intelligentie (AI) komt uit de VS. Slechts 7 procent van de wereldwijde onderzoeksuitgaven op het gebied van software en internet wordt door Europese bedrijven gefinancierd.

Digitale soevereiniteit

Eurostack stelt een innovatief governancemodel voor om structurele afhankelijkheden van niet altijd betrouwbare derden aan te pakken en de samenwerking in heel Europa te verbeteren. De aanpak verschilt van traditionele IT door een holistische benadering te hanteren die gericht is op het bouwen van een veerkrachtig digitaal ecosysteem dat geavanceerde technologieën zoals AI, quantumcomputing en cloudinfrastructuur integreert, terwijl het tegelijkertijd Europese democratische waarden en verplichtingen tot sociale gelijkheid belichaamt.

Partnerschap

Eurostack benadrukt transparantie, verantwoording, privacy en duurzaamheid en streeft ernaar een digitaal ecosysteem te creëren dat de democratische principes en sociale rechtvaardigheid van Europa weerspiegelt. Dit gaat om de data, niet om de infra. Het gaat om het “hoe”, niet om het “waarmee”. Het gaat niet alleen om de tech, maar vooral om het waarborgen dat vooruitgang ten goede komt aan de samenleving als geheel. Daarom ook omvat Eurostack de héle stack, de hele stapel: een veerkrachtig digitaal ecosysteem dat ‘by design’ geavanceerde technologieën zoals AI, quantumcomputing en cloudinfrastructuur integreert. Uiteindelijk ook doosjes die dingen doen met data. Hoewel volledige zelfvoorziening onrealistisch is (onze eigen nationale trots ASML bestaat bij de gratie van wereldwijde netwerken), pleit EuroStack voor het versterken van strategische capaciteiten en het cultiveren van internationale partnerschappen.

Ook buiten Europa. We moeten gewoon nog beter op zoek gaan naar samenwerking met gelijkgestemde landen om een collaboratieve mondiale digitale omgeving te bevorderen die de overheidsvrije sfeer, de Public Commons, niet plat slaat tot een commodity markt. Juist omdat de Europese landen iets kunnen waar de rest van de wereld slecht in is: werken met de Rule of Law, werken met identiteiten, werken met verifieerbare claims op intersubjectieve percepties van de werkelijkheid (feiten) en datakwaliteit niet alleen met de mond belijden, maar aantonen.

Dataspaces

Eurostack benadrukt het belang van open source technologieën en grensoverschrijdende samenwerking en daarmee onderscheidt het zich van de vaak gesloten en gecentraliseerde benaderingen van traditionele IT-systemen. The Tool makes the Rule. Je koopt een ‘systeem’. In die zich past het initiatief naadloos in het gedachtegoed van de Data Spaces architectuur IDS-RAM met zijn nadruk op interoperabiliteit, gegevenssoevereiniteit en het bevorderen van veilige en betrouwbare gegevensuitwisseling tussen geïdentificeerde stakeholders. Beide benaderingen streven naar het verminderen van afhankelijkheden door het bevorderen van open standaarden en het creëren van een (gedistribueerd) en federatief model dat de samenwerking tussen verschillende stakeholders vergemakkelijkt. De focus op het ontwikkelen van gemeenschappelijke diensten en het waarborgen van gegevensbescherming en privacy weerspiegelt eveneens de doelstellingen van IDS-RAM.

Onafhankelijkheid voorop

De Eurostack aanpak verschilt echter enorm van de werkwijze van Amerikaanse en Chinese Big Tech bedrijven. Amerikaanse giganten, zoals Amazon, Google en Microsoft, zijn dominant geworden door het creëren van geïntegreerde ecosystemen die juist afhankelijkheid en hoge overschakelingskosten (lock-in) genereren. Je kunt niet zomaar weg. Het kan zomaar zijn dat je data de vorm aanneemt van de container waarin ze gebruikt wordt. Alsof je water in drie verschillende vormen glazen giet, in de vriezer stopt en erachter komt dat het nog steeds wel jouw water is, maar dat water alleen in dat ene glas past. Het EuroStack-initiatief wil dergelijke afhankelijkheden verminderen door digitale soevereiniteit en daarmee dataportabiliteit te verbeteren. Weten waar jouw data uit bestaat. Je format kennen. Weten wie je data mag gebruiken en onder welke voorwaarden. In tegenstelling tot de vaak gesloten en propriëtaire systemen van Big Tech, benadrukt EuroStack het belang van openheid, transparantie en inclusiviteit. Data wordt dus meer een ruwe grondstof dan iemand ‘product’.

Omdenken

Het Eurostack initiatief roept stakeholders op om zich te engageren met de strategieën en aanbevelingen van het initiatief, met als doel om innovatie te stimuleren die zowel concurrerend als mededogend is. Het probeert niet de belangen van de stovepipe organisatie te dekken, maar nodigt uit om cross-sectorale verbindingen te versterken. Deze aanpak verschilt van traditionele IT door zijn holistische en waarde gedreven focus, maar omarmt de Data Spaces filosofie van interoperabiliteit en gegevenssoevereiniteit.

Omdenken is nooit makkelijk. Alleen al je hoofd eromheen krijgen dat een Data Space geen techniek is, geen virtuele ruimte, geen afsprakenstelsel, geen platform als centrum kent, geen centrale aansturing, geen hiërarchie en geen eigenaar vergt écht inlezen en begrijpen. Het gaat om zoveel meer dan ‘techneutengedoe’. Het zijn hoopvolle, elegante en haalbare modellen die al op veel meer plekken operationeel zijn dan men zou denken.

Lees ook:

• https://internationaldataspaces.org/publications/brochures/
• https://www.euro-stack.info/docs/EuroStack_2025.pdf
• Van statisch naar dynamisch bestuur, deel 4: Data Spaces – iBestuur