De boete is hoe dan ook mijlpaal: niet vanwege het bedrag – voor een bedrijf van deze omvang is 120 miljoen euro eerder een financiële irritatie dan een zware klap – maar omdat dit mogelijk een lont in het kruitvat is. Terwijl andere Amerikaanse techreuzen na een boete vooral juridisch de strijd aangaan, ontsteekt Musk in een woede waarin hij zoveel mogelijk van de miljoenen Europese gebruikers van X probeert mee te nemen.
De eerste Europese miljoenenboete voor X heeft mogelijk explosieve gevolgen
De Europese Commissie legde afgelopen vrijdag de eerste miljoenenboete op aan X voor het schenden van de Digital Services Act (DSA). Daarmee laat de EU zien dat zij bereid is de regels, die de afgelopen jaren met zorg zijn opgesteld, strikt te handhaven. Die stap was onvermijdelijk, maar de gevolgen blijken explosiever dan Brussel mogelijk had voorzien.
De boete heeft niet alleen Elon Musk woedend gemaakt; ook een aantal zware politieke stemmen, waaronder die van de Amerikaanse vicepresident JD Vance, reageren ziedend. De EU dacht slechts een reguleringsartikel te effectueren, maar raakte daarmee een geopolitieke zenuw.
De lont die in het kruitvat werd gestoken
De aanleiding lijkt op het eerste gezicht klein: het misleidende blauwe vinkje. Waar dat vinkje ooit stond voor een geverifieerde identiteit, is het onder Musk verworden tot een betaalfunctie. Volgens Brussel creëert dat een schijn van authenticiteit die gebruikers in verwarring brengt. Maar dat is slechts het topje van de ijsberg. De Commissie verwijt X ook gebrek aan advertentietransparantie, het weigeren van toegang voor onderzoekers, en het schenden van basisverplichtingen rond meldingen van schadelijke inhoud.
Saillant detail: het onderzoek naar X is nog lang niet afgerond. In Brussel wordt verder onderzocht hoe X omgaat met illegale berichten, desinformatie en haatdragende content, maar ook of de klachtenprocedure voor gebruikers functioneert zoals de wet dat vereist. Met andere woorden: de boete was geen eindpunt, maar slechts het eerste signaal dat de EU bereid is Musk serieus aan te pakken.
Musk wil dat EU wordt afgeschaft
Kort na de boete plaatste Musk een reeks berichten op zijn X-account waarin hij zijn walging van Brussel niet onder stoelen of banken stak. Zijn reactie, waarin hij verklaarde dat de EU moet worden afgeschaft en de soevereiniteit volledig moet terugkeren naar individuele lidstaten, lijkt een provocatie in zijn kenmerkende stijl, maar kan ook worden gezien als een serieuze poging om de legitimiteit van Europese regulering aan te tasten. Het is niet alleen de boete waar hij tegen vecht, maar vooral het idee dat Europa überhaupt spelregels mag bepalen voor zijn bedrijf.
Daarbovenop verwijderde Musk kort na de boete het advertentieaccount van de EU van zijn platform, omdat hij stelde dat het advertentiesysteem van X werd misbruikt. De Europese Commissie ontkent dit gebruik van het platform als misbruik.
De Amerikaanse tegenreactie
Zoals eerder geschetst wordt de woede van Musk naadloos opgepikt door verschillende politieke leiders in de Verenigde Staten, die de Europese aanpak framen als anti-Amerikaans protectionisme. De boete wordt door sommige Amerikaanse politici gezien als een aanval op een Amerikaanse ondernemer die zich verzet tegen Europese bureaucratie. Daarmee is de kwestie geen Europese handhavingszaak meer, maar een symbool in een bredere strijd over wie de normen van het internet mag bepalen.
Europa presenteert de DSA echter als een beschermingsmechanisme voor de publieke ruimte, niet als een economisch schild. Maar in Washington groeit het idee dat de EU andere bedoelingen heeft met deze digitale wetgeving en wordt geregeld gesproken over censuur en ‘controle willen uitoefenen’.
Tegenacties vanuit de VS
De discussies over Europese digitale wetgeving en Amerikaanse bedrijven zijn allerminst nieuw. Ook Apple, Google en Meta ontvingen al eens megaboetes vanuit de EU voor onder meer machtsmisbruik. Alleen Musk is geen willekeurige CEO; hij is met zijn platform invloedrijk, nauw verweven met Amerikaanse machtscentra en niet bang om rechtstreeks de confrontatie te zoeken. President Donald Trump dreigde eerder al eens om importheffingen tegenover eventuele boetes te zetten.
Tot nu toe bestond dit conflict vooral uit spanningen en dreigende taal. De boete heeft echter een nieuw stadium ingeluid. Het kan gezien worden als het begin van een machtsstrijd waarbij Europa met eigen wetgeving nu écht een eigen digitale koers vaart.
De komende maanden wordt duidelijk of Europa, ondanks de felle protesten vanuit de VS, doorpakt. Want het onderzoek naar X loopt door, en de kans is groot dat nieuwe overtredingen worden vastgesteld. Dat betekent mogelijk hogere boetes, diepgaandere ingrepen, of zelfs functionele beperkingen. Dat alles zal de spanningen verder opvoeren. De vraag is niet meer of er een conflict komt, maar vooral hoe ver het zal gaan.
Plaats een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Hadden jullie gemist dat senator JD Vance tegenwoordig vice-president is?
Hier botsen twee vrijheidsconcepten: het negatieve vrijheid concept (vrij zijn van inmenging) vs het positieve vrijheidsconcept (vrij kunnen zijn door instituties die voorwaarden scheppen voor autonome oordeelsvorming). Dit is een strijd om de aard van onze publieke ruimte, van onze Overheidsvrije Sfeer.
De Amerikaanse reflex leest de DSA primair als inmenging in uitingsvrijheid en bedrijfsvoering. Het platform is een privaat domein; regulering wordt dus gezien als beperking, dus als een verlies van vrijheid. Musk zegt eigenlijk “laat mij met rust”!
In Europa kennen wij echter (dankjewel Immanuel Kant) de positieve vrijheid:
Europeanen zien het internet als een publieke sfeer (Öffentlichkeit) waarin burgers niet alleen moeten mogen spreken, maar ook de reële mogelijkheid moeten hebben om gehoord, geïnformeerd en - vooral - niet-gemanipuleerd te worden. Daarvoor heb je spelregels nodig: authentieke identiteitssignalen, advertentietransparantie, toegang voor onderzoekers en zorgplichten bij schadelijke amplificatie (lees algoritme gepushte aandachtslijm, ook prima te koop door partijen die desinformatie verkopen en daarmee onze sociale cohesie ondergraven). De EU wil vrijheid juist mogelijk maken.
De filosoof Immanuel Kant dacht heel erg na over de spanning tussen autonomie en de morele wet. Hij koppelde vrijheid niet aan willekeur, maar aan zelfwetgeving. Hij stelde dat je zou moeten handelen volgens principes die je redelijkerwijs tot algemene wet kunt verheffen. Die regels zijn nodig, omdat jouw eigen vrijheid beperkt zou moeten worden, zodra jouw vrijheid de vrijheid van een ander zou beperken. Het is de basis van de beschaving. Een platform, zoals X, dat systematisch juist verwarring zaait over authenticiteit, of aandacht (eyeballs) domweg verkoopt aan de hoogste bieder zonder enige reserve, behalve als die partij niet zegt wat Musk wil horen, behandelt gebruikers hooguit als middel tot engagement, niet als doel op zichzelf. Als burger praat je over jezelf op die platforms, maar ... alles wat je post is na jouw muisklik niet meer van jou. De EU opereert dus op basis van het publieksprincipe (publicity): wetten en besluitvorming moeten het daglicht kunnen verdragen. De DSA operationaliseert dit via transparantieverplichtingen met alle bijbehorende uitleg over ranking, advertentiedossiers en onderzoek toegang. Dat is geen censuur! Het is de eis dat machtsuitoefening in de publieke sfeer domweg uitlegbaar en toetsbaar moet zijn, om willekeur te voorkomen. Anders kun je democratie gewoon kopen, omdat mensen DENKEN dat ze een eigen mening hebben, maar nu hun eigen gedachten # geworden zijn en daarmee categoriseerbaar, kun je demografie (wie je bent), sociografie (wie je kent) en psychometrie (hoe je je voelt) data gewoon kopen. Werkelijke vrijheid is een plicht tot rationaliteit. Kant’s vrijheid vraagt voorwaarden voor redelijke oordeelsvorming. In een algoritmische omgeving vertaalt zich dit streven naar de bewuste en uitlegbare begrenzing van dark patterns. Maak de verklaring van je aanbevelingen zichtbaar! Geef gebruikers daadwerkelijk controle over de parameters van hun eigen informatiestroom. Dat is positieve vrijheid in actie. Dat komt niet eens in de buurt van censuur.
Tel daarbij dat Musk zelf ook niet bepaald een schoon stukje data algoritme is, maar een mens met een mening. Prima, zolang hij het lekker bij zichzelf houdt.
ENTER TESCREAL. Wat is TESCREAL? Het is het acroniem dat staat voor transhumanisme, extropianisme, singularitarianisme, cosmisme, rationalisme, effectief altruïsme en longtermisme. Zoek maar eens op, maar de gemene deler is het idee dat technologische versnelling en optimalisatie (vaak utilitaristisch geformuleerd) moreel geboden zijn. Dus of je wilt of niet: de techniek gaat jouw leven bepalen. Daar denken we in de EU anders over. In de VS kijkt men daar anders naar. Daar is de TESCREAL-belofte dat meer technische mogelijkheden gelijk staat aan meer vrijheid. Augmentatie, schaal en intelligentie-expansie vergroten de ruimte van het mogelijke. Meer tech? Minder beperkingen. In de EU zien wij meer tech als meer mogelijkheden, dus meer verantwoordelijkheden. Het is het verschil tussen POWER (macht) en POUVOIR (het vermogen om macht uit te kunnen oefenen).
Onderaan de streep dit alles over de essentie van macht: wie bestuurt de besturing? In de EU vinden we dat machtsvergroting zonder bijbehorende publieke verantwoording slechts heteronomie oproept – bestuurd worden door doelen die je niet zelf hebt vastgesteld. Oftwel, de EU wordt het wingewest van de VS, door dom te klikken op domme filmpjes. Ten koste van de daadwerkelijke vrije meningsuiting, je waardigheid en je burger rechten. Europa’s DSA, AI-wetgeving en concurrentiekaders zijn geen Amerikaantje pesten; laat staan censuur: het zijn onze pogingen om TESCREAL-energie te kanaliseren richting een publieke orde waarin technologie een middel blijft en geen bestemming, laat staan een instrument in handen van een paar buitenlandse oligarchen.
De EU is niet anti-tech, maar wél pro-bestuur.
Dit verandert onze politieke economie. Het stelt het Amerikaanse platformkapitalisme tegenover de ordoliberale publieksorde. Aan de ene kant een advertentiemarkt die frictieloos misverstand, morele verontwaardiging en identitaire mobiliseerbaarheid opklopt tot ongebreidelde emotie, omdat emotionele mensen domme mensen zijn en vooral lang blijven doorklikken. Leuk voor de private winst, maar waardeloos voor de publieke kostenpost (polarisatie, desinformatie, achterlijkheid, mentale problemen). De Europese ordoliberale, Duits-Europese traditie ziet markten niet als natuurverschijnselen, maar als bewust ontworpen arena's. Vrijheid a la EU vraagt regels die machtsconcentratie temmen en concurrentie en publieke waarden borgen.
De DSA past daarin: het creëert randvoorwaarden om het digitale marktplein functioneel en legitiem te houden. De Amerikaanse vrijheidssemantiek leunt vooral op hun First Amendment-reflex die staatsnormering van platforms al snel ziet als aantasting van de negatieve vrijheid. Alleen, als we dat willen, dan is Musk en zijn collegae de poortwachter van het Europese publieke debat. Voor wie dat niet wilt, introduceert Europa de governance die al eeuwen hoort bij ons positieve-vrijheidsdenken.
Echte vrijheid is geen morele leegte, maar een door mensen gemaakte ruimte waarin redelijkheid kan ademen en Europa’s DSA is een poging om die ruimte te ontwerpen. Niet om te bepalen wat 'waar' is, maar wel om te waarborgen dat werkelijke waarheid weer een kans krijgt in het digitale domein. Werkelijk waarheid is de verifieerbare claim op een intersubjectieve realiteitsperceptie: NIET wat Musk of Trump of Putin zegt dat waarheid is. Dat is geen einde van vrijheid, maar haar essentie. Het is de Europese negatieve vrijheid om niet het zwijgen te worden opgelegd en onze positieve vrijheid om niet te hoeven schreeuwen tegen een algoritme dat ons liever boos dan wijzer ziet, ten gunste van de winstcijfers van enkelingen.