Dit is hoe je politieke zelfmoord pleegt
We leven in een tijd waarin technologie sneller ontwikkelt dan onze politiek kan volgen. Kunstmatige intelligentie (AI) en robotisering stormen op ons af, maar in Den Haag blijft het opvallend stil. Wie het onderwerp aansnijdt, lijkt zijn politieke leven te wagen. Toch is het ontkennen van deze realiteit misschien wel de grootste vorm van bestuurlijke zelfmoord
In de Verenigde Staten stijgt de werkloosheid, terwijl bedrijfswinsten recordhoogten bereiken. Dat is nieuw: in het verleden liepen die twee hand in hand. Bedrijven die winst maakten, investeerden in mensen. Nu investeren ze in machines en algoritmes. AI maakt het mogelijk om meer te doen met minder mensen. De productiviteit stijgt, maar de menselijke bijdrage daalt.
Robotisering versnelt dat proces. Bedrijven als Boston Dynamics, ABB en Tesla bouwen machines die kunnen rennen, tillen, sorteren, monteren en zelfs praten. Voeg daar AI aan toe – systemen die leren, redeneren en anticiperen – en we staan aan de vooravond van een fundamentele verschuiving: een economie waarin ‘capaciteit’ te koop is. Geen mensen meer aannemen, maar rekenkracht en roboturen inkopen. Onbeperkt, 24 uur per dag.
De impact is veel groter dan we denken
Deze revolutie raakt alle sectoren: van industrie en logistiek tot zorg, onderwijs en overheid. Vanuit mijn werk bij SAP zie ik hoe snel de toepassingen zich ontwikkelen. Wat begon met chatbots en tekstgeneratie, groeit nu door naar AI die facturen verwerkt, complete apps ontwikkeld, supply chains optimaliseert en beleidskeuzes doorrekent. AI wordt niet alleen slimmer, maar ook verantwoord, betrouwbaar en beter geïntegreerd in de dagelijkse operatie – terwijl de medewerker de controle behouden. En dit is nog maar het begin.
De echte golf moet nog komen – wanneer AI niet langer een hulpmiddel is, maar een structureel onderdeel van de bedrijfsvoering. En wanneer robots niet alleen in fabrieken staan, maar in onze kantoren, magazijnen en huizen. De snelheid waarmee dit gebeurt, is ongekend. Binnen één tot twee jaar is ‘onbeperkte capaciteit’ realiteit.
De overheid blijft stil in de storm… of toch niet?
En toch lijkt de Nederlandse politiek nauwelijks te bewegen. Alsof digitalisering een technisch dossier is dat je kunt doorschuiven. Nog steeds moeten medewerkers bij uitvoeringsorganisaties – of gemeenten – regelmatig gegevens handmatig overtypen of aanleveren via papieren documenten, omdat digitale koppelingen tussen systemen en organisaties ontbreken. Beleidsmakers werken met handmatige analyses, terwijl bedrijven al lang realtime data gedreven beslissen. Digitalisering is nog steeds een sluitpost, terwijl het de kern van onze bestuurskracht zou moeten zijn.
Waarom? Omdat digitalisering geen ICT is, maar beleid. Het bepaalt of de overheid überhaupt nog kan functioneren in de wereld van morgen. Dat vraagt visie, leiderschap en lef. Gelukkig zijn er lichtpunten – Barbara Kathmann bijvoorbeeld, en het recente signaal vanuit de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) dat er circa één miljard euro nodig is om de digitaliseringsplannen te realiseren onderstreept dat het onderwerp eindelijk serieuzer wordt genomen. Bovendien staat zij niet alleen: ook Nathalie van Berkel, Joost Sneller, Hanneke van der Werf, Harmen Krul en Hemin Hawezy zetten digitalisering actief op de politieke agenda. Met hun inzet voor digitale autonomie laten ze zien dat technologie wél politiek kan zijn. En toch ondanks het de uitzondering op de regel blijft, ben ik blij te zien dat het steeds meer focus en aandacht krijgt. Zoals bijvoorbeeld bij het AI & Overheid event.
De paradox: van zelfmoord naar zelfverrijking
Digitalisering negeren is geen neutrale keuze. Het is kiezen voor achterstand. De bedrijven die ons omringen – Nvidia, Google, Microsoft, Tesla, OpenAI – vertegenwoordigen een economische macht die onze nationale economie ruimschoots overstijgt. Sterker nog: elk van hen afzonderlijk overtreft inmiddels meervoudig onze totale economische omvang (van ~1.068 miljard). Zonder een eigen koers worden we toeschouwers in plaats van deelnemers. Dat is geen doemdenken, maar realisme.
En toch is dit ook een kans. De komende tien jaar gaat de helft van het overheidspersoneel met pensioen. We hebben een structureel tekort aan mensen, maar ook de unieke kans om processen opnieuw uit te vinden. Door AI in te zetten voor routinewerk, krijgen ambtenaren weer tijd voor waar ze ooit voor zijn aangenomen: het publieke belang dienen, met kennis, empathie en oordeel.
Een uitnodiging
Van politieke zelfmoord naar bestuurlijke zelfverrijking – dat is de omslag die we moeten maken. Dat begint met het gesprek: hoe bereiden we ons voor op een overheid waarin mens en machine samenwerken? Hoe behouden we controle, waarden en publieke legitimiteit in een tijdperk van autonome systemen?
Ik ben oprecht benieuwd hoe bestuurders, ambtenaren en politici hiernaar kijken. Laten we dat gesprek voeren – niet over of AI er komt, maar hoe we er samen beter van kunnen worden. En als we dat durven, dan is digitalisering geen bedreiging, maar juist onze grootste kans.
Auteur kennisbijdrage: Yves Derks.
Yves Derks is Public Sector Strategic & Value Advisor bij SAP Nederland. Vanuit zijn rol helpt hij overheden om technologie in te zetten voor publieke waarde en bestuurlijke wendbaarheid.
Plaats een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.