Ieder nadeel zijn voordeel

In de zaak Nexperia was het ministerie van EZK bereid een fors diplomatiek conflict met China te riskeren en tegelijkertijd met een tekort aan chips de Europese auto-industrie uit de rails te laten lopen. Dat zelfde ministerie had ooit de verkoop van Nexperia aan China goedgekeurd, maar haalde nu de nog nooit gebruikte Oorlogswet Beschikbaarheid Goederen uit de kast als juridische legitimatie om de verplaatsing van bedrijvigheid en machines naar China te verbieden. De maatregelen tegen China waren direct door de minister zelf ingesteld, zonder enig verder overleg. Om de ontstane crisis te bezweren zijn de maatregelen inmiddels teruggedraaid, maar het ministerie blijft wel een oogje in het zeil houden. Kort samengevat: China – economische belangen – directe actie.

Dan Solvinity. De hele digi-infrastructuur van de Nederlandse overheid draait al jaren op de servers van dit van oudsher Nederlandse bedrijf. Inclusief de DIGID-gegevens van alle Nederlandse burgers. De gemeente Amsterdam heeft trots een aanbesteding aan dit bedrijf gegund, omdat ze dachten daarmee hun digitale autonomie te versterken. Helaas. Amerikaanse investeerders nemen het bedrijf over. Dan geldt straks Amerikaanse wetgeving die het mogelijk maakt voor de regering Trump om inzage te krijgen in de gegevens van Nederlanders. Of erger, want diezelfde regering zou ook de hele DIGI-dienstverlening kunnen laten stilleggen in een geopolitiek conflict. Onrust bij Nederlandse rijksambtenaren, ontsteltenis in Amsterdam, en vragen in de Kamer. Reactie van het ministerie van EZ: 'we gaan eerst eens kijken hoe het precies zit'. Korte samenvatting: Amerika – gegevens van burgers – we zoeken het uit.

Nu is het natuurlijk mogelijk dat de case Solvinity heeft geleerd van de case Nexperia, in de trant van “niet handig om meteen te schieten en dan pas te vragen”. Maar het zou ook wel eens anders kunnen liggen. Zoiets als, economisch belang gaat voor maatschappelijk belang, Amerika is onze vriend, en China, tsja, we weten het niet. In ieder geval gaat het in beide cases om digitale soevereiniteit. In het geval Nexperia om producten en kennis, in het geval Solvinity om data. En blijkbaar speelt in beide gevallen economische regelgeving een belangrijke rol als wapen tegen ongewenste inbreuken. Het maakt ook duidelijk hoe complex het vraagstuk van digitale soevereiniteit is. Het strekt veel verder dan alleen maar de afhankelijkheid van Big Tech, en is nauw verweven met de verhoudingen op het gebied van internationale geopolitiek. Bovendien is het lastig om economische en maatschappelijke belangen tegen elkaar af te wegen.

In die zin is het interessant dat Europese krachten zich steeds meer verenigen. Op de Frans-Duitse summit over Europese Digitale Soevereiniteit in Berlijn werd afgelopen week een ambitieus plan gepresenteerd om handen en voeten te geven aan digitale soevereiniteit. Onder het motto “geen Europese soevereiniteit zonder digitale soevereiniteit” is een aantal speerpunten benoemd: minder digitale regelgeving, meer Europese (cloud)diensten, data soevereiniteit, gemeenschappelijke digitale diensten, een Europese digitale infrastructuur, en Europese AI. Dit alles met een stevig commitment van Mertz en Macron. Nederland speelt ook mee in dit Europees orkest, namelijk als voorzitter van EDIC: het European Digital Infrastructure Consortium, dat komende december officieel van start gaat in Den Haag.

Deze Europese ambities laten zien dat de grote lidstaten de handschoen oppakken en inzien dat digitale soevereiniteit een gemeenschappelijke inspanning vraagt. Duidelijk is dat deze ambities alleen kunnen worden gerealiseerd in een concrete samenwerking tussen overheid en (Europees) bedrijfsleven. Ongetwijfeld zal ook de vraag op tafel komen hoe voorkomen wordt dat Europese bedrijven, die zich met veel pijn en moeite tot een kampioen hebben weten te ontwikkelen, niet alsnog worden overgenomen. Wie weet of de Nederlandse ervaringen met Nexperia en Solvinity nog een zinnige bijdrage op die vraag kunnen bieden.