AI in de publieke sector: van ambitie naar actie

Auteur: Anna van den Breemer - AI Transformatie Partner, EY.

De verwachtingen rond kunstmatige intelligentie (AI) zijn hooggespannen. Toch blijkt uit het nieuwste Data & AI Report van EY en Oxford Economics dat slechts een kwart van de Nederlandse publieke organisaties AI daadwerkelijk inzet. Terwijl de technologie zich razendsnel ontwikkelt, blijft de praktijk achter. Wat is nodig om van plannen en experimenten door te groeien naar grootschalige toepassing?

Nederland op een kruispunt

Nederland scoort internationaal goed op digitale infrastructuur en open data – 13e op AI-capaciteit en 7e op AI-readiness. Toch bevindt het merendeel van de publieke organisaties zich nog in de beginfase: 68% zit in een vroege implementatiefase en slechts 16% gebruikt AI structureel. Generatieve AI (GenAI) wordt vooral nog getest in pilots.

Van belofte naar maatschappelijke waarde

AI wordt wereldwijd gezien als een strategische hefboom voor betere dienstverlening en kostenbesparing. 64% van de respondenten verwacht aanzienlijke efficiencywinst, 63% ziet kansen voor verbeterde service. Maar in Nederland past slechts 26% AI toe en slechts 12% experimenteert met GenAI. De kloof tussen ambitie en realiteit is groot.

Koploper of achterblijver?

Nederland heeft een sterke basis, maar loopt achter op geavanceerde AI-toepassingen. Investeringen gaan vooral naar digitalisering en dataverzameling. Koplopers onderscheiden zich door te investeren in technologie én menselijk kapitaal. Zij scoren 2,4 keer vaker succes met AI-initiatieven. Hun aanpak: moderne data-architectuur, talentontwikkeling, ethische kaders en samenwerking.

Waar AI het verschil maakt

Het rapport benoemt vijf waardedrijvers die ook voor Nederland relevant zijn:

1. Efficiëntie en productiviteit
   Automatisering van processen bespaart tijd en kosten.
2. Betere burgerbeleving 
   AI maakt dienstverlening persoonlijker en toegankelijker.
3. Slimme planning
   Voorspellende analyses helpen middelen beter inzetten.
4. Financiële optimalisatie 
   AI detecteert fraude en verhoogt inkomsten.
5. Risicobeheersing 
   AI versterkt continuïteit en weerbaarheid tegen dreigingen.

De grootste obstakels

Privacy en veiligheid zijn de grootste zorgen (62%). Daarnaast spelen infrastructuur, ethiek en een nijpend tekort aan AI-talent. Slechts 18% van de medewerkers voelt zich voldoende getraind. Ook cultuur is een rem: angst voor fouten en controleverlies belemmert innovatie.

Vertrouwen en ethiek als randvoorwaarde

Transparantie en uitlegbaarheid zijn cruciaal. Slechts 39% van de burgers vertrouwt erop dat overheden AI verantwoord inzetten. Koplopers investeren in ethische kaders, communicatie en betrokkenheid van medewerkers.

Route naar succes

Het rapport schetst vijf pijlers voor opschaling:

• Data & technologie 
  Bouw een solide infrastructuur.
• Talent 
  Ontwikkel AI-vaardigheden en trek experts aan.
• Cultuur
  Stimuleer experimenteren en leren.
• Vertrouwen & governance 
  Stel duidelijke kaders en communiceer actief.
• Samenwerking 
  Werk in netwerken, niet in silo’s.

Conclusie

De tijd van vrijblijvend experimenteren is voorbij. AI is geen optie meer, maar een strategische noodzaak. De vraag is niet óf, maar hóe Nederland AI inzet om maatschappelijke waarde te creëren. Wil je weten hoe jouw organisatie kan versnellen? Download het volledige rapport en ontdek hoe internationale koplopers het verschil maken.