Waar is de broncode?

Het recente rapport ‘Onderzoek publiceren Open Source Software’ gaat nog verder en zegt: ‘Het publiceren van ontwikkelde software als Open Source Software (OSS) […] maakt de overheid transparanter, verlaagt de kosten en het stimuleert de economie.’ Daar kan niemand tegen zijn.

Toch wordt er maar mondjesmaat broncode gepubliceerd door overheden. Broncode wordt gezien als een bijproduct van het uitvoeren van een wettelijke taak. Het publiceren van broncode, en de bijkomende transparantie, heeft daarom nog te weinig prioriteit bij bestuurders.

Veronderstelde nadelen van het publiceren van broncode leven nog sterk. De verruimde transparantie wordt niet herkend als een voordeel. Men is bang dat er lijken uit de kast komen. De broncode kan fouten bevatten en die houdt men liever onder de pet.

Ook kan broncode aantonen dat zaken die als moeilijk worden voorgesteld, in feite simpel zijn. Zo werd deze week bekend dat de NPO kijkgegevens van burgers doorgeeft aan commerciële partijen. Hoever deze privacyschending gaat is niet precies bekend omdat de broncode van de NPO-app geheim is. De NPO zegt het doorgeven van het kijkgedrag niet onmiddellijk te kunnen stoppen, want “dat is technisch ingewikkeld en kost tijd”. Ook dat is zonder broncode niet na te gaan.

Geheimzinnigheid over wat de software echt doet, is niet de enige motivatie om broncode geheim te houden. Er is bij de overheid simpelweg weinig ervaring in het publiceren van broncode. Men kan onzeker zijn of de broncode het daglicht kan verdragen. Dat betekent dat er oppoetswerk gedaan moeten worden bij broncode die niet vanaf het begin open is.

Gelukkig zijn de kosten voor dat poetswerk zijn snel terugverdiend, want openbare en gedeelde broncode heeft veel voordelen. Zo wordt samenwerking tussen overheden eenvoudiger. Bij een kink in de digitale kabel kunnen technici, als ze toegang hebben tot de broncode van zender én ontvanger, zelfstandig onderzoek doen naar de oorzaak van de kink. Dat bespaart overlegtijd en dode tijd tussen overleggen. Als de oorzaak gevonden is, kan een verbetering worden voorgelegd.

Sinds 2015 is het mogelijk om broncode op te vragen: de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who) geeft burgers de mogelijkheid om overheidsinformatie, en dus ook broncode, op te vragen bij instelling en bedrijven met een publieke taak. Zo is het, met beroep op de Who, mogelijk om de broncode van apps en websites van bijvoorbeeld de Belastingdienst (aangifte app), de Politie (politie app) of de Tweede Kamer (Debat Direct app) op te vragen. Overheden kunnen met de Who broncode voor hergebruik bij elkaar opvragen en zo kosten besparen.

Proactief publiceren van broncode is goedkoper dan in actie komen bij een Who verzoek. Daarnaast geeft het een positief imago. Scholieren kunnen de broncode gebruiken als lesmateriaal en sollicitanten kunnen al een proeve van hun kunnen geven voordat ze toegang hebben tot het intranet.

Digitale publieke dienstverlening zonder open broncode is verdacht. Wat staat er in die broncode dat geheim moet blijven? Van overheden mag je verwachten dat ze open kaart spelen en niets te verbergen hebben over de uitvoering van hun taken. Vraag daarom bij iedere digitale interactie is: “Waar is de broncode?”

Jos van den Oever is expert in vrije software en open standaarden en ambtenaar bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. De blogs voor iBestuur schrijft hij op persoonlijke titel.