Sinds het vernietigende rapport van de commissie Elias, zo’n 10 jaar geleden, is veel onderzoek gedaan naar ICT-projecten binnen de overheid. Toen was de schatting dat de overheid € 4 tot 5 miljard weggooide aan mislukte projecten. Een betrouwbaar en recent bedrag ontbreekt, maar uit de Rapportage Grote ICT-activiteiten 2024 blijkt al een stijging van de kostenoverschrijding van € 1,62 miljard. En dat zijn alleen de grote projecten binnen de Rijksoverheid.
Voorzie de NDS van een bijsluiter met de Return on Investment
Een klein miljard euro. Dat is ongeveer wat nodig is voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie. En dat bedrag haalde dan ook de nieuwsberichten, waardoor we nog steeds vooral praten over digitaliseren als kostenpost, en niet over de noodzaak en wat het oplevert. Laten we daarom de rekensom even afmaken.
De oorzaken hiervan zijn divers, maar liggen onder meer in legacy-problemen en ondoordachte keuzes in het cloudbeleid, aldus de jaarrapportage van het Adviescollege ICT-toetsing. Dit komt onder andere door een gebrek aan technische deskundigheid en versnippering. Zo ook met inkoop, waar overheden nu individueel uitvragen en inkopen. Dit leidt tot inefficiëntie en een ondoorzichtig en gefragmenteerd landschap. Zo blijkt dat we niet eens weten wat het totaal is van de licentiekosten die betaald worden aan grote techbedrijven. Gemeenschappelijk beleid en gezamenlijk inkopen zullen leiden tot kostenbesparingen, en op z’n minst meer inzicht in de huidige kosten.
Denk daarnaast aan faalkosten en inefficiëntie. Gebrek aan gegevensdeling en betrouwbare data leidt tot enorme kosten. Onderzoek in het Nederlandse bedrijfsleven laat zien dat werknemers gemiddeld 54 minuten per week spenderen aan het vinden van de juiste data. Dit komt neer op ruim een werkweek per jaar. Dat zal binnen de overheid niet anders zijn, integendeel zelfs. Of denk aan het voorkomen van een volgende toeslagenaffaire door te investeren in onder meer gegevensdeling en digitaal vakmanschap. Ter illustratie, de kosten van de hersteloperatie lopen inmiddels op ongeveer € 8 miljard.
En naast het terugdringen van kosten kun je ook nog kunnen kijken naar hoe meer datagedreven werken en de inzet van AI kunnen bijdragen aan een efficiëntere overheid en betere dienstverlening. Of de economische effecten daarvan, in combinatie met het stimuleren van het bedrijfsleven door een sterkere focus op Nederlandse en Europese alternatieven.
Natuurlijk lost de NDS niet alles op, maar op een bierviltje is het niet zo moeilijk om een businesscase te maken. De uitdaging zal zitten in het verzilveren van de baten. De kost gaat echter sowieso voor de baat uit. En zolang het gesprek niet óók over deze baten wordt gevoerd, blijft alles wat het etiket digitalisering heeft gezien worden als kostenpost. En in tijden van bezuinigingen en kabinetsformatie is dat niet alleen onhandig, maar ook financieel gezien zeer onterecht. Tijd dus om dat miljard te voorzien van een bijsluiter met de Return on Investment.
Plaats een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Het is heel moeilijk om aan de kapitein van de Cutty Sark klipper, vol touw en zeilen en allergisch voor vuur, uit te leggen hoe het kleppenstelsel van een stoomboot werkt en hoe je dat vuur een beetje op temperatuur houdt. Als de NDS uiteindelijk gaat over IT dan kun je het schudden dat die businesscase rond komt. Het gaat niet om de infrastructuur, maar om de data. Stel je voor: je organisatie heeft tientallen applicaties. Ze maken elk hun eigen rapportjes, hebben hun eigen databases en praten moeizaam met elkaar. Als iemand vraagt “waar komt dit gegeven vandaan, wie heeft het gebruikt en mag dat wel?”, dan kost het dagen om dat uit te zoeken. Rot onhandig, riskant en niet bepaald van deze tijd. Onder Europees recht moet je gewoon keihard kunnen laten zien HOE jouw DATA door de keten stroomt. De oplossing is daarom: stop met denken in losse applicaties, begin te denken in een data-ecosysteem. Wat is dat?
Simpel gezegd: we organiseren gegevens als “producten” die je veilig kunt delen en hergebruiken, met duidelijke afspraken en toezicht. Niet de applicatie staat centraal, maar de betekenis van de data, de regels die gelden én het verifieerbare bewijs dat je die regels ook daadwerkelijk naleeft. Je maakt een soort “metrokaart” voor data, met verkeersregels, stations, routes ... Net zoals de metro ook langs de oude stations komt, kunnen oude applicaties nog prima mee doen op data niveau als je ze een plek geeft in het ecosysteem. Zo haal je meer waarde uit wat je al hebt, want het wordt breder gebruikt (jouw kaarsje wordt niet minder licht als je er andere kaarsjes mee aansteekt), maar het is ook alléén te realiseren als je ook WEET waar de ouwe zooi staat en HOE je erbij kunt komen. Je assetmanagement gaat dus enorm verbeteren (dubbelingen kun je consolideren!). Je portfoliomanagement verbetert. Je krijgt minder verwerkingstijdoverschrijdingen, dus minder rechtszaken ... het geld ligt op straat!
De IDS-RAM (International Data Spaces Reference Architecture Model) geeft hiervoor de spelregels. Denk aan rollen en bouwstenen: een veilige toegangspoort (connector), een register waar je data-producten vindt (broker), een identiteitsdienst (wie is wie), en een clearing house voor eerlijk en controleerbaar gebruik. Belangrijk: in dit model blijft data bij de bron, tenzij je expliciet deelt. Jij houdt controle. Dit past bij privacy-by-design: deel alleen wat nodig is, met duidelijke voorwaarden en houd bij wat er gebeurt. Om de dagelijkse uitwisseling te regelen, helpt FIWARE met zijn “context broker”. Zie het als een verkeerstoren voor jouw data. De broker weet wat er verandert: een vergunning krijgt een nieuwe status, een sensor meet een nieuwe waarde, een dossier gaat van behandeling naar bezwaar. Dat gebeurt in een gemeenschappelijke taal, NGSI-LD. LD staat voor “linked data”: gegevens met betekenis en relaties. In plaats van losse tabellen werk je met “dingen” (zoals persoon, bedrijf, voertuig, dossier) en hun verbindingen. Daardoor krijg je een live, actueel beeld. En je kunt gemakkelijk abonnementsregels instellen: als X verandert, breng dan Y op de hoogte.
Delen vereist Vertrouwen. Het iSHARE Trust en Governance framework lost dat op. iSHARE is een afsprakenstelsel: wie is de partij die aanklopt, wat mag deze partij, onder welke voorwaarden en hoe leg je dat vast? In plaats van telkens maatwerkcontracten, hanteer je heldere, herbruikbare afspraken. iSHARE is al bekend in Nederlandse dataketen-initiatieven (bijv. logistiek). Je brengt diezelfde duidelijkheid nu naar jouw data-ecosysteem, versnelt samenwerken tussen organisaties en zonder snijverlies is dat een helluva businesscase. Voeg vervolgens stap voor stap data-entiteiten toe en koppel nieuwe partners. Vooral ook datapartners van BUITEN de Staat.
Zorg dat beleid als code wordt vastgelegd: regels die uitlegbaar zijn voor juristen en uitvoerbaar voor de techniek. Organiseer beheer: wie houdt het woordenboek bij, wie beheert de regels, wie kijkt naar de logs? Betrek privacy en security vanaf dag één. Spreek af hoe je bewijs bewaart: met tijdstempels en onveranderbare logbestanden, maar ook met een beleid voor opslag en verwijdering en vergeet niet: communiceer eenvoudig. Laat collega’s zien dat dit niet “nog een ICT-project” is, maar een manier om hun werk makkelijker, sneller en veiliger te maken.
De stap van applicatielandschap naar data-ecosysteem is cruciaal. Het past bij hoe de wereld werkt. Elke organisatie hangt wel ergens aan het Internet. Europese wetten vragen om verantwoordelijkheid en inzicht. Met IDS-RAM leg je de basis: veilige poorten, duidelijke rollen, data bij de bron. Met FIWARE en NGSI-LD maak je data levend en betekenisvol. Met iSHARE zorg je voor vertrouwen tussen partijen. Met PEP en PDP handhaaf je de regels bij elke stap en met slimme adapters gebruik je je oude systemen beter dan ooit. Dit is geen IT-truc, dit is een nieuwe manier van organiseren.